دغه دوه سربلونه (prepositions) دپښتوپه ځينولهجوکي سره ګډيږي اويودبل پرځای يې په
ناسمه توګه کاروي . په دغولهجوکي ( په پښتوليکل) او(پرپښتوليکل) نسي سره بېليدلای.
په داسي حال کي چي دادوې خبري جلاجلامعناوي لري . په (پښتوليکل) معنا دليکني ژبه
پښتوده او(پرپښتوليکل) معنادليکني موضوع پښتوده . د پوهاند زيارصاحب په عقيده ٌ له
کندهارۍ اوتاريخي ادبي پښتوپرته نور زياتره ګړدودونه (په) او(پر) سره ګډوي ٌ (١)له
تاريخي ادبي پښتو څخه يې مراددکلاسيکوشاعرانوپښتوده .حقيقت هم دادئ چي په کندهاري
ګړدودکي ددغودووسربلونواستعمال ديوه نالوستي شخص څخه هم نه غلط کېږي . دوی (په خره
سپور) هيڅکله هم نه وايي . په داسي حال کي د(په) دغه شان استعمال په نورولهجو کي
عام دئ . (٢)
پوهاندزيارصاحب په ويې پوهنه کي ددغوسربلونودسم استعمال ټول مواردراوړي دي چي په
يوه برخه کي زه دداسي يوه پښتانه په توګه چي دپوهانددوکتورزيارصاحب دڅېړني په
تاييدمي ددغوسربلونوسم استعمال دمورله غېږي څخه زده کړی دئ ، موافق نه يــــــــــم
اوهــــــــغه ( پلانی پرکوم کال مړدئ)،په دې برخه کي بايد( په کوم کال کي مړدئ )
کره شکل وي ځکه زمادڅېړني له مخي په دغه مشخصه برخه کي د کندهاري ګړدود استعمال
دانګرېزي ژبي له (in) او(on) سره خوله په خوله برابردئ . په انګرېزي ژبه کي هم (in
2006) کره دئ او (on 2006)ناسم .
ارواښادعلامه رشاد(رح) په دې برخه کي دګوربت مجلې دلومړي کال په شپږمه ګڼه ، ٢٣مخ
کي داسي څرګندوني کړي دي : ٌ د(په ) او ( پر ) ترمنځ توپيرسته . (پر) داستعلاتوری
دی ، پرمېزباندي ، پرچوکۍ باندي کښېناست ، پرمېزيې کتاب کښېښود(۳)، پرمايې پورباندي
دی او داسي نورد(پر) په کلمه باندي راځي او(په) دظرفيت او آليت لپاره راځي (۴).
مثلا په لښته يې وواهه . دلته (په) دآليت دنده اجراکوي . په کورکي دی ، په مکتب کي
دی ، دلته دظرفيت مانا ورکوي . ٌ اوکله چي مرکه چي د( په کال ) او ( پرکال) په برخه
کي توضيحات ځني غوښتي دي ، نوعلامه مرحوم ورته داسي جواب ورکړی دئ : ٌ ... که (کي)
ور سره راسي بايد(په) وکارول سي ولي هلته دظرف زمان مفهوم ورکول کېږي . ظرف پردوه
ډوله دی ، يودزمان ظرف دی اوبل دمکان ظرف . په کورکي ، په مکتب کي داظرف مکان دی .
په پسرلي کي داسي کېږي ، هغه وخت هغه دزمان ظرف دی،په کال کي داسي کېږي ياداسي وسول،
داظرف مکان دی نوهلته دظرف مکان لپاره تر(پر)، (په ) غوره ښکاري اوداستعلالپاره
بياتر (په) ، (پر) صحيح دی . ٌ
د(په) او (پر) داستعمال له پاره ترسمي لارښووني وروسته ځينو ليکوالو ديوه غلط
فارمول پيروي پيل کړه اوهغه داچي که په دغو سربلونوپسي وروسته د( کي ، سره )
اوستربل(postposition) کارېدئ ، بايد(په) وليکل سي اوکنه نو(پر) سم دئ . ددې فارمول
غلطي په دې کي ده چي (په) کله کله په (آلي ــ instrumental) حالت کي راځي اوهورې
اوستربل نه ورسره ملګری کېږي . لکه (په لښته يې وواهه) . ددغه غلط فارمول پالونکي
په داتېرمثال کي هم (پر) ځکه استعمالوي چي وايي وروسته اوستربل نه دئ راغلئ . نويې
(پرلښته يې وواهه) وليکي . د( په لښته يې وواهه) او(پرلښته يې وواهه) جملې دمعناله
مخي له مځکي تراسمانه پوري توپيرسره لري . (په لښته يې وواهه) معنا د وهلو وسيله يې
(لښته ) وه ، لرګی ياتوره يابل څه نه وه . (پرلښته يې وواهه) معنا دوهلوانګېزه يې
لښته وه . ښايي وهلی يې په سوکانو، په لغتوياپه لرګي وي خوجنجال يې پرلښته سره پېښ
سو(۵) .
ددغه ناسم استعمال ليکوال د( شينيت ) له معافيت څخه په ګټه اخيستنه باندي دخپل ځان
ليکنه معياري ګڼي اودنوروپرسمومشورو غوږنه نيسي . په نتيجه کي يې دمعيارترپردې
لاندي يوه لويه ګډوډي رامنځ ته کړې ده اودښاغلي منلي خبره دمعيارمحتسبانو هم غوږونه
کاڼه اچولي دي . دې مثالوته ځيرسئ چي له (ورځ مجلې ٦کال ، ٣ـــ٤ ګڼې )څخه اخيستل
سوي دي :
ناسم ـــ ٌ دالله دلوی اوعظيم ذات پرامر دنړۍ ټول مسلمانان دعبوديت ... ٌ (١مخ )
سم ـــ دالله دلوی اوعظيم ذات په امر دنړۍ ټول مسلمانان دعبوديت ....
ناسم ـــ ٌ دهمدغه کال دشعبان په ٢٣ دپنجشنبې پرورځ .... ٌ(هماغه مخ )
سم ـــ دهمدغه کال دشعبان پر٢٣ دپنجشنبې په ورځ .... ٌ
ناسم ــ ٌ پرپښتني درنښت ــ اداره ٌ (٢مخ )
سم ـــ په پښتني درنښت ـــ اداره .
ناسم ـــ ٌ محمدګل خان مومندباباداخلاقواوشخصيت پرلحاظ دسپېڅلي کرکټر .... ٌ (٩مخ )
سم ـــ محمدګل خان مومندباباداخلاقواوشخصيت په لحاظ دسپېڅلي کرکټر .....
ناسم ـــ ٌ سردارعلي احمدجان ... کابل ته واستول شو اوپرتوپ وويشتل شوٌ (١٠مخ)
سم ـــ سردارعلي احمدجان ... کابل ته واستول شو اوپه توپ وويشتل شو . پرتوپ وويشتل
شومعناداچي پرتوپ يې ودراوه اوپه توپک يا بل څه يې وويشت . يابله معنايې داسي کېدای
سي چي دتوپ پر سر باندي يې ترمنځ شخړه سوه ، په نتيجه يې دهمدې شخړي له اسيته وويشت
. خوپه توپ وويشتل شو، معناداچي دوژني وسيله يې توپ و. دتوپ مخي ته يې وتاړه اوتوپ
ته اورورکړ.
ـــ ناسم ٌ دوزيرصاحب زيات ناچاپ آثاريې ځان سره دچاپ پرهيلې ساتلي وه.ٌ (١١مخ)
ـــ سم ـــ دوزيرصاحب زيات ناچاپ آثاريې له ځان سره دچاپ په هيله ساتلي وه .
ـــ ناسم ـــ ٌ ... دپخواپرڅېر ... ٌ ( ٩٦ مخ)
سم ـــ .... دپخواپه څېر
ناسم ـــ ٌ ... په عواموکښې پراستاذ صاحب (رح) مشهورو،ٌ (٩٨مخ)
سم ـــ ... په عواموکښې په استاذصاحب(رح) مشهورو.
(پراستاذ مشهورو)معناداچي تراستاذزيات مشهور. خو(په استاذ مشهور) ومعناداچي دوهم
نوم يې استاذ و، خلکواستاذ باله .
ناسم ـــ ٌ ... پرامرباالمعروف لاس پورې کړو .... ٌ (٩٨مخ)
سم ـــ په امرباالمعروف لاس پورې کړو....
ناسم ــ ٌ په ګل اغاشېرزي ځان مرګي بريدشوی ٌ ( ټول افغان ويبپاڼه ــ ٣١ــ ٧ــ ٢٠٠٦
ع)
سم ـــ پرګل اغاشېرزي ځان مرګي بريدشوی .
په ګل اغاشېرزي بريدشوی معناداچي ګل اغاشېرزي پخپله په ځان پوري بمونه تړلې وه .
اوپرګل اغاشېرزي بريدشوی معناداچي دبريد هدف ګل اغاشېرزی و، چي له منځه يې يوسي .
ناسم ـــ ٌ د١٣٦٦ لمريزکال پرکب مياشت .... ٌ ( ښکلامجله ٢ ګڼه ٤کال ٥٨ مخ )
سم ـــ د١٣٦٦ لمريزکال دکب په مياشت کي .... ، يا د١٣٦٦لمريزکال په کب مياشت کي
.... دلته مياشت دزمان ظرف دئ .
ناسم ـــ ٌ دخپل مطبوعاتي کارله پيله راپردېخوا.... ٌ ( هماغه مجله هماغه ګڼه ، ٥٩
مخ )
سم ـــ دخپل مطبوعاتي کاردپيل راپه دېخوا ....
ناسم ـــ د١٣٧٩ لمريزکال دتلې پرمياشت .... ٌ ( هماغه مجله ، هماغه ګڼه ، هماغه مخ
)
سم ـــ د١٣٧٩ لمريزکال دتلې په مياشت کي . دلته هم مياشت دزمان ظرف دئ ، نه استعلا
.
ناسم : ٌ که بوميان پکې پرلږه کي (اقليت) واوړي ... ٌ ( پښتو، پښتانه ٢٣١مخ )
سم : که بوميان پکې په لږه کي (اقليت) باندي بدل شي . پرلږه کي
اوښتل معناداچي دبوميانوشمېرترلږه کي زياتيږي . اوښتل دزياتېدلو معنا ورکوي . په
٢٣٢مخ کي بياداتېروتنه سمه سوې ده .
ناسم : ٌ ... دقلم پرژبه ترموږرارسولي دي .ٌ (پښتوتاج التواريخ ـــ ج مخ )
سم : ... دقلم په ژبه ترموږرارسولي دي .
دقلم ژبه دلته آله ده . په آلي (instrumental)حالت کي د(په) استعمال صحيح دئ .
ناسم : ٌ قضاوت پرلوستونکيواړه لري ٌ (پورتنی اثر ـــ هـ مخ)
سم : قضاوت په لوستونکيواړه لري .
په پارسي کي هم په دغسي جمله کي (به) تر (بر) سم دئ اود(به) پښتومعادل (په) دئ .
ناسم : ٌ لس باروړونکي خره به مي تل پرغوجله ولاړوو .... ٌ ( هماغه اثر ـــ ١١٩مخ )
سم : لس باروړونکي خره به مي په غوجل کي ولاړ وو ....
خرپه غوجل کي ولاړوي نه پرغوجل . غوجل دلته مکاني ظرف دئ اوپه ظرفي حالت کي (پر)
استعمالول سم نه دي ، بلکي په = in يې کره شکل دئ . ٌ پراوخورولاړ وي ٌ لا
اسعماليږي ځکه هلته يورازاستعلايي حالت موجوددئ .
ناسم : ٌ ... پرلاندنيوژبوخبري کولای شم اوليکونه يې هم لوستلای شم ٌ (هماغه اثر
٣١٧مخ )
سم : په لاندنيوژبوخبري کولای شم اوليکونه يې هم لوستلای شم . پر ژبوخبري کولای سم
يعني دنوموړوژبوپه باب معلومات ورکولای سم ، خوپه ژبوخبري کولای سم معناداچي نوموړي
ژبي مي زده دي .
ناسم : ٌ که چېرته دافغانستان دوګړوپاچادهغوی هم دين نه وي اوپه هغوی حکومت کوي
.... ٌ ( هماغه اثر ٣٦٩مخ )
سم : که چيرته دافغانستان دوګړوپاچادهغوی هم نه وي اوپرهغوی حکومت کوي .
(په هغوی حکومت کول ) يعني دهغوی په واسطه حکومت کول اوپه دې صورت کي حکومت
معنادافغانستان خلک . خو(پرهغوی حکومت کول) معناداميرله خوادافغانستان پرخلکوحکومت
کيږي .
ناسم : ٌ ... دخوقندښارترنيولووروسته يې هلته نوی ښارجوړول پيل کړل اوپر(سيم) ښاريې
ونوماوه ... ٌ ( هماغه اثر ١٢٤مخ)
سم : ... دخوقندښارترنيولووروسته يې هلته نوی ښارجوړول پيل کړل اوپه (سيم ښار) يې
ونوماوه .
د(په) او(پر) داټول ناسم استعمالونه له ناسمي لارښووني څخه پېښ سوي دي . دليکونکي
له پاره فارمول د(کي ، سره ) سته والی اونه سته والی دئ اودې خبري پرناسمه لارروان
کړی دئ .
دامثالونه دومره ډېردي ،چي که ټول راوړم يوکتاب به ځني جوړسي . داورانی ټول
دمعيارپه نامه ناکافي لارښوونوپېښ کړی دئ که يې له خپلي لهجې سره سم ليکلی وای ،
ښايي دومره زياتي ورانۍ يې نه درلودلای. زه پرلهجه باندي اعتراض نه کوم . ماته
پخپله لهجه کي هم ځيني ګرامري ورانۍ رامعلومي دي .هروخت مې چي اړتيااحساس کړې ده ،
بې پردې مي بيان کړي دي اودخپلي لهجې زلميوليکوالوته مي يې دسمولوسپارښتنه کړې ده .
خودلته داورانی ناسمو لارښوونو منځ ته راوړی دئ . دغه ځای دئ چي زه وايم معيارپه
فيصلو او فرمانو نسي عملي کېدلای اوکه عملي سي بياداسي دنګلې هم لري . معيار بايد
دښوونځي له تاداوه تدريس اووروښوول سي . داديوې ورځي ، يوې لسيزي اويوه کال کارنه
دئ په تېره بيادافغانانوپه دا اوسنۍ پاشلې ورځ کي چي دپښتونشرات يې په سلوکي نوي
ترخپل هيواد دباندي سرته رسېږي . دمعياربېړۍ له اروپاڅخه نسي پرلار برابرېدلای
اومزله ته رسېدل يې هم نسلونه غواړي .
(١) ويي پوهنه ـــ ٤٧ مخ
(٢) په دې برخه کي زمااودښاغلي استادصميم صاحب ترمنځ يوه دوستانه ادبي مناقشه يووخت
راغلې وه . ارواښادعبدالجليل وجدي صاحب په دغه وخت کي په ټورنټوکي و . ماته به يې
پخپل ټول صداقت سره ويل ، چي د(په) او(پر) په دغه مباحثه يې سرنه خلاصيږي . علت يې
داوچي دده په محيط کي هم ددغو سربلونوناسم استعمال عام واوده خپله مورنۍ زده کړې
قاعده نه سوای هېرولای .
(۳)مرکه چي داستادپه ژبه کي تصرف کړی دئ اوداستادخبري يې په خپل زعم معياري کړي دي
.
(۴) په ګوربت کي ( عاليت ) راغلی دئ چي دمرکه چي تېروتنه ده .
(۵) وګ : لېمه مجله ـــ کال ـــ ګڼه ـــ مخ ـــ ددې قلم ليکنه .
