دليکلو(writing)عمليه پريوه وسېله باندي دکرکټرونو(تورو) کيندل ياکښل دي . له دې
فعاليت څخه مراد دلغاتواونوروهغو جوړ ښتو سره اوډل ياثبتول دي ، چي ديوې ژبي
نمايندګي کوي . داوډلواو ثبتولوله پاره له ټايپ څخه هم کاراخيستل کېږي خودليک دقيق
ماهران ټايپ کولوته دليکلوعمليه نه وايي . ددوی په نزد ليکل (writing) اوټايپ کول
(typing) دوې سره بېلي عمليې دي . په نړۍ کي دليکلواساسي سيسټمونه پرڅلوروبرخووېشل
سوي دي : لوګو ګرافي ، سيلابي، الفبايي اوشکلي. په دې ټولوکي يې زموږد بحث وړ برخه
الفبايي سيسټم دئ . الفبې دسمبولونويومجموعه ده چي هر سمبول يې دژبي ديوه فونيم (
ږغ ) نمايندګي کوي . بشپړي الفباوي هغه الفباووته ويل کېږي چي داړوندي ژبي ټول
اوازونه او حرکتونه په پشپړه توګه سره تمثيل کړلای سي . يعني که يوه ليکونکي ته
ديوه لغت تلفظ ورکړه سي ، دی يې دليکلوترعهده ووتلای سي اوکه يوه لوستونکي ته
يوليکل سوی لغت وړاندي سي ، دی يې دتلفظ کولو تر عهده ووتلای سي .(١)
دسيمبولونوياالفباوو په واسطه ديوې ژبي تمثيل ته د هغې ژبي ليکدودوايي . څرنګه چي
ديوې ژبي اوبلي ژبي تر منځ او دغه رازپه يوه ژبه کي دننه دبېلابيلو لهجوترمنځ
دږغونو توپير سته ، ځکه نوليکدودونه هم توپيرسره لري . هرڅومره چي ديوې مشخصي ژبي
دلهجودويونکوترمنځ راشه درشه اونور ټولنيز او کلتوري اړيکي سره نزدې کېږي،هغومره يې
دواحدي ژبي اوواحد ليکدودله پاره زمينه برابرېږي .
ديوې ژبي دليکني سيسټم (ليکدود) تل دهغې ژبي دويونکود اړتياووپربنسټ بدلون اوانکشاف
مومي . کله کله دوخت په تېرېدو سره دسمبولونوپه شکل کي هم بدلون راځي . له همدې
امله دئ چي ديوې ليکلي نسخې د انکشاف دڅېړني له لاري هم داړوندوويونکو د اړتياوو په
باب معلومات ترلاسه کولای سو اوهم يې دوخت په اوږدو کي دبدلونونوپه څرنګوالي
پوهېدلای سو. دهمدې حقيقت له امله بايد دمتونوپه ثبت اوخپرولوکي دخطاط دسليقې
يالهجې په خاطر بدلون رانه وستل سي ځکه که داکاروسي ، متون مسخه کېږي اودژبي د
تاريخي مطالعې په څېړنه کي څېړونکی بې لاري کېږي اوپرخپله څېړنه باندي غلطي نتيجې
بناکوي .
دالفبې تاريخي سابقه لرغوني مصرته رسېږي اوپيل يې د٢٧٠٠ ق م څخه رانښول کېږي.
لرغونومصريانودهيروغليف ددوه ويشتو سمبولو په ايجاداوانکشاف سره دخپلي ژبي
کانسونينټونه را پېژندلي دي . د ليکدوددتاريخچې اودليک دډولونوڅېړنه زموږتربحث وتلې
ده .
(١) ارواښادپوهاندډاکټرالهام ليکلي دي : دپښتوپه اوسني
ليکدودي سيسټم کې دهرکانسونانتي ږغيزواحد(فونيم) له پاره يوخاص ليکدودي واحد(ګرافيم)
شته اوکومه ستونزه په کې نه احساسيږي .مګردپښتودږغيزسيسټم جوړښت واولي ږغيزواحدونه
لري خودليکدودپه سيسټم کې يې يوازی پنځه ګرافيمونه موندلای شو. له بلې خواپښتوځينې
داسې ږغونه هم لري چي له دوو واولونوڅخه ترکيبيږی او په ليکدودکې ګرافيمونه ورته
نشته اودپښتودليکدودستونزې له همدی کمبوتيوڅخه راولاړيږي .
( وګ : دخان شهيدياد ـــ ٧٤ مخ )
