لندن کې د افغان ادبي جرګې لخوا
دا چې په لندن کې د جولای په ۲۹ نېټه د ملت د بابا فاتحه اخستل کېده نو ځکه له ټاکلې نېټې نه یوه ورځ د مخه د شنبې په ورځ د جولای په ۲۸ نېټه ۲۰۰۷ کال د افغان ادبي جرګې لخوا د ستر استاد پوهاند ډاکتر محمدحسن کاکړ د فرهنګي خدمتونو په ویاړ غونډه د برېتانیا په پلازمېنه لندن کې جوړه شوه .په سرکې ښاغلي شهسوارسنګروال د غونډې په اړه رابلل شوو کسانو ته لنډ معلومات وړاندې کړ او بیا یې د محترم کاکړصاحب علمي هاندو هڅو ته پام واړوو او وې وېل :؛استاد نه یوازې په هېواد کې ګڼ شمېر شاګردان روزلي او پاللي دي بلکې د خپلو څېړنیزو او پوهنیزو کړو وړو په رڼا کې یو شمېر ګټور اثار له انګلیسي ژبې نه پښتو ژبې ته اړولي دي او له دې سربېره د خپلو لیکنو او تاریخي څېړنو له مخې یې د تاریخ ډېر تیاره ګوټونه رڼا کړي دي .؛ښاغلي سنګروال دا هم وویل چې تاریخپوه پوهاند ډاکترمحمدحسن کاکړ څو اونۍ د مخه په هغه سمینار کې چې موضوع یې د ډیورنډ کرښه وه هم برخه اخستې وه دغه رابلل شوې غونډه د ترکې په استانبول کې جوړه شوې وه چې کوربه یې د امریکې هېواد وو . یو شمېر کارپوهانو او د هېوادونو استازو ګډن درلود چې موږ پوهاند ډاکترمحمدحسن کاکړ ، د افغانستان د کورنیو چارو پخوانی وزیر علي احمدجلالي، د افغانستان د بهرنیو چارو پخوانی وزیر عبداله عبداله ، په ملګرو ملتو کې د افغانستان پخوانی استازی روان فرهادي او یو شمېر نور کورني او بهرني کارپوهان د بېلګې په توګه یادولی شو.د شهسوارسنګروال له څرګندونو نه وروسته ښاغلي پاچاصاحب سیدسرور چې د پروګرام د پرمخ وړلو چارې یې هم په غاړه وې د استاد د خدمتونو یادونه وکړه او کاکړصاحب یې زموږ د هېواد یو فرهنګي او علمي شخصیت او د افغانستان د تاریخ مخور پوهاند وباله ورپسې پوهاند ډاکتر محمدحسن کاکړ د غونډې برخه والو ته د هېواد د معاصرتاریخ په اړه اوږدې خبرې وکړې او داسې ټکو ته یې ګوته ونیوه چې د غونډې برخه والو ته د پام وړ وو. کاکړ صاحب د خپلو خبرو په پای کې د استانبول د سمینار په اړه هم خبرې وکړې او بیا یې د ډیورند په تپل شوې کرښې رڼا واچوله او دا یې یوه تشه توافق نامه وبلله .د محترم کاکړصاحب له څرګندونو وروسته د غونډې یو شمېر برخه والو په دې لړ کې ښاغلو جانب دار ،آتل ، شیراعظم، انجنیرافضلي ،ټکور، کاموال ، خروټی ، سلیم حیات ، بصیر خوګیاڼیوال ، زرملوال او حاجي صاحب عبدالهادي د ډیورند د موافقې په اړه پوښتنې وکړې او پوهاند ډاکتر صاحب زیار چې لومړی یې استاد ته ښه راغلاست ووایه او بیا یې د خپل وړاندیز له مخې په برخه والو غږ وکړ چې د کاکړ صاحب اثار او لیکنې ولولي .پوهاند ډاکترمحمدحسن کاکړ لکه څنګه چې د استانبول په سمینار کې د یو شمېر ګډون والو انګېرنو ته د تاریخ په رڼا کې په ځای سپارښتنه کړې وه دا رنګه یې د لندن په غونډه کې هم یو شمېر کار پوهانو ته د خپلو څرګندونو له مخې په دغو ټکو ټینګار وکړ او د یو شمېر پوښتنو په ځواب کې وویل :امیرعبدالرحمن خان په کورني سیاست کې په بشپړه توګه خپلواک وو خو په بهرني سیاست کې یې د سلا او مشورې له مخې د دولت چارې پر مخ وړلې .انګلیس نه غوښتل چې دغه سیمه ونیسي بلکې د خپلو جنګي وسایلو او وسایطو لپاره یې غوښتل چې دلته ډیپوګاني جوړې کړي ځکه چې د افغانستان دغو سیمو ځانګړي سوق الجیشي اهمیت درلود . امیر نه یوازې د بازګل دره له اسمار نه نیولې تر کاپرستانه (نورستان) پورې له انګرېزانو سره ونه منله چې د هغوی په ولکه کې وې ان د مومندو سیمې چې د پېښور تر زړه پورې غوځېدلې وې هم خپلواکې وګڼلې .کومې څېړنې چې ما ( پوهاند کاکړ) د برېټش او هند په کتابتونو کې کړي دي داسې څه مې ونه موندل چې دغې موافقې ته حقوقي ارزښت وبښي که څه هم یو تن ګډونوال د استانبول په سمینار کې وویل چې د افغانستان په بهرنیو چارو وزارت کې مې ولیدل چې په دې اړه د امیر مهر په دې ؛تړون ؟؛ لګېدلي وو.... خو خبره دا ده چې امیر هېڅکله مهر نه دی استعمال کړی بلکې تل یې د اسنادو له مخې په رسمي کاغذونو د سخط کړي دي . ځنې په دې اند دي چې ګنې افغانستان د خپلو اقتصادي عوایدو له مخې د دې واک او ځواک نه لري چې پخپل مټ متکي وي . خو حقیقت داسې نه دی ځکه چې افغانستان لا د امیرشیرعلي خان په مهال پخپلو ملي عوایدو متکي وو د ساري په توګه ویلی شو چې کلنی لګښت په هغه پېر کې لس میلونه وو او ملي عواید دولس میلونه ته رسېده او کله چې امیرعبدالرحمن خان مړ شو نو د هېواد په خزانه کې څلوېښت میلونه روپۍ موجودې وې .د ډیورنډ موافقې نه یوازې د پښتون ټبر یوه تنه په دوه برخو وېشلې ده بلکې د پولې دواړو غاړو ته مېشت پښتانه چې شمېر یې تقریباٌ څلوېښت میلونو ته رسیږي له هر اړخیزه پلوه له راز راز ستونزو او ګواښ سره مخامخ کړي دي .په پای کې استاد داهم وویل که چېرې د موافقې متن په ځیرکتیا سره وګورو داسې نه انګېرل کیږي چې دا سیمې دې د برېتانوي هند تر ولکې لاندې وي بلکې داسې ښکاري چې ښایي انګلیس د روسې له وېرې داکار کړی وي چې کمزوری افغانستان یې د دې موافقې منلو ته اړکړ . د ستر استاد کاکړ صاحب له اوږدو څرکندونو نه وروسته (چې موږ یې نچوړ تاسو درنو لوستونکو ته وړاندې کړ) د ښاغلي علي ګل پیوند ښکلی شعر چې ټکور صاحب ولوست او ښاغلي خسروسنګروال چې خپل شعر یې خپله ولوست د غونډې برخه والو د واړه شعرونه ډېر خوښ کړل او په تودو چیچکو بدرګه هم شول .له دېنه وروسته له پښتني دود سره سم د شملې خپرونې لخوا کاکړصاحب ته د پښتنو شمله ډالۍ شوه او د ستر خوشحال د دې شعر په ویلو :چې دستار تړي هزار دي --- د دستار سړي په شماردي ..... د ښاغلي سنګروال له خوا پګړۍ ور په سر کړه .د غونډې په پای کې له هغو درنو لیکوالو ، شاعرانو او بېلابېلو کلتوري ټولنو نه مننه وشوه چې د دې غونډې په ویاړ یې ګران استاد کاکړ صاحب ته د هغه د سترو خدمتونو له بابته سلامونه او پیغامونه رالېږلي وو چې موږ د ښاغلو ډاکترصاحب سیدناصراحمد، شېر حسیني ، ډاکتر صاحب فیض محمد ځلاند ، نجیب اله احمدزی ، معصوم هوتک ، د ننګرهار د طب مجلې مسول مدیر ډاکتر صاحب نجیب اله زاخېلوال په هالینډ کې افغاني کلتوري ټولنه د بېلګې په توګه یادولی شو له دې سربېره له هغو درنو دوستانو نه هم مننه کوو چې د تلیفون له لارې خپل سلامونه او درناوي درانه استاد ته وړاندې کړي دي .د لندن دغه غونډه چې د محترم استاد پوهاند ډاکتر محمدحسن کاکړ په ویاړ د شملې خپرونې په نوښت جوړه شوې وه د ماسپښین په یوه نیمه بجه پیل او د مازدیګر په پینځه نیمو بجود ښاغلي کارواني په دوعا پایته ورسېده .